27 Oct Dutch article about AMPrEP (Volkskrant, deel 1)
Haroon Ali – Pil biedt homo’s seks zonder angst (deel 1, 10 oktober 2015)
Peter (42) is een consultant uit Rotterdam, die in zijn vrije tijd graag naar het theater gaat en uit eten met vrienden. Alexander (48) is een gepensioneerd danser uit Amsterdam, die nu als steward werkt. Ze zijn toevallig allebei blond – Hollands glorie – en hebben een warme, toegankelijke uitstraling. Ook zijn beide homo én tevreden vrijgezel, nadat eerdere relaties stukliepen. Hun werk en vrienden staan op de eerste plaats; die romantiek met liefdesverdriet hoeft even niet. Twee doodnormale mannen dus, behalve dat ze PrEP gebruiken, een preventief medicijn tegen hiv. Wie de berichtgeving over het middel de laatste maanden heeft gevolgd, zou een ander idee kunnen hebben. Toen in juni een proef in Amsterdam van start ging – waaraan 370 mannen (en transgenders) meedoen – doken media vooral op de losbandigheid in de homogemeenschap. ‘De pretpil komt naar Amsterdam’, luidde de eerste zin van een stuk in Het Parool. In de Volkskrant werd de doelgroep omschreven als ‘diehards’: homoseksuele mannen ‘die darkrooms bezoeken, daar tientallen tot honderden sekspartners per jaar verslijten en bewust onbeschermde seks hebben’. Ook in de VS, waar PrEP al een paar jaar verkrijgbaar is onder de merknaam Truvada, is veel controverse. Daar spreekt men in het debat over de ‘Truvada-hoer’, – alsof vrije seks per definitie slecht is. In een artikel voor het homoblad Out omarmt een auteur de geuzennaam en begint een inhoudelijk stuk over de voordelen van het middel met de zin: ‘I am a Truvada whore.’ De kritiek die in elk opiniestuk opduikt: waarom moeten we betalen voor de losbandigheid van homo’s? ‘Jarenlang hebben we geïnvesteerd in het belang van veilige seks en dat gooien we nu overboord, want er is PrEP’, zei hiv-patiënt en activist Sylvia de Rugama tegen de Amsterdamse zender AT5. ‘Gebruikers van PrEP hebben zelf gekozen voor risicovol seksueel gedrag.’ Maar de testgroep bestaat niet alleen uit mannen die darkroom na darkroom afstruinen en lak hebben aan condooms. Onder hen vind je ook heel normale mannen, die daten zoals iedereen. Zoals Peter en Alexander dus (hun namen zijn gefingeerd). Zij zijn twee van de 370 deelnemers die drie jaar zullen meedoen aan de proef. Ze krijgen pre-expositie profylaxe (PrEP), een behandeling met hiv-remmers in tabletvorm. Ze slikken dagelijks een blauwe pil bij de maaltijd.Onderzoek laat zien dat PrEP de kans op hiv-besmetting met ruim 90 procent vermindert.De twee mannen zullen komende jaren niet alleen door het zogenoemde H-Team worden gevolgd (een samenwerking tussen onder meer GGD Amsterdam, Soa Aids Nederland, huisartsen en ziekenhuizen), maar ook door de Volkskrant om te zien of en hoe hun gedachten over PrEP en (on)veilige seks veranderen.
Groot taboe
Peters motief om mee te doen aan de proef is niet om lekker los te gaan. Hij wil de wetenschap verder helpen. ‘Ik hoop iets bij te dragen aan de situatie. Mijn ex heeft hiv enwe hebben daar dus veel over gepraat. Ik wist er zelf weinig vanaf, ook over hoe ver de behandeling is gevorderd. Er rust nog zo’n groot taboe op.’ Alexander heeft daarentegen veel vrienden verloren aan de aidscrisis. ‘Ik heb alle ellende van dichtbij gezien en ben nog steeds angstig als het om seks gaat. Als ik het een keer onveilig deed, zat ik maanden daarna in de stress.’ Over de kosten en baten van de proef is de laatste maanden veel gediscussieerd. ‘Een hiv-behandeling kost per persoon 20 duizend euro per jaar. In de VS kost PrEP tussen 6 en 10 duizend euro per jaar’, schreef Ton Coenen, directeur van het Aids Fonds in Het Parool. Het is nog niet bekend wat PrEP zal kosten als het in Nederland voor iedereen beschikbaar is. ‘Maar het staat vast dat PrEP-gebruik goedkoper is dan een vaak zeer langdurige hiv-behandeling’, benadrukt Coenen. ‘Het gebruik van PrEP kan daarnaast worden beperkt tot periodes waarin iemand seksueel actief is.’ De blauwe pillen voor de proef worden gedoneerd doorGilead Sciences, de Amerikaanse fabrikant vanTruvada. ‘Er is een GGD-onderzoeksfonds en ook andere organisaties betalen mee, zoals het Aids Fonds’, zei projectleider Elske Hoornenborg tegen gayblad Winq. Hiv onder homo’s is een groot probleem in de gezondheidszorg. Nederland telt jaarlijks 1.100 nieuwe hiv-patiënten, waarvan 370 in Amsterdam wonen. In 2013 werd 71 procent van alle nieuwe hiv-infecties vastgesteld bij homoseksuele mannen. Ze verdienen daarom de aandacht. De kans op besmetting is het grootst bij bloed-op-bloedcontact, vaak bij onbeschermde anale seks. Mannen die seks hebbenmetmannen lopen dus meer gevaar dan hetero’s.Gezondheidsorganisaties proberen al sinds het uitbreken van de aidscrisis condoomgebruik te stimuleren. Maar in the heat of the moment gaat het weleensmis, zegt deelnemer Alexander. ‘Er is een groot grijs gebied.Met vaste dates werd ik steeds losser. Het is een soort Russische roulette. Je doet het onveilig, doet een test en blijkt niks te hebben. Maar net als met een roulette is het op een gegeven moment wél raak.’ Ook Peter liet zich braaf iedere drie maanden testen op hiv en soa’s. Hij deed het vaak veilig, maar soms ook niet. ‘Als ik klachten had, liet ik me zo snel mogelijk testen.’ Schrok hij daar niet van? ‘Natuurlijk. Je zou denken: als je zo bent geschrokken, dan doe je het niet meer onveilig. Maar dat deed ik wel.’ Omdat hiv niet langer levensbedreigend is enjemet medicijnen in principe een lang leven kunt leiden, is aids een abstract concept geworden; die enge ziekte uit de jaren tachtig, bekend van films en toneelstukken.
Morning-afterpil
Peter en Alexander zijn niet de diehards uit de darkroom. Ze gaan niet naar seksfeesten, maar daten via Grindr. Peter heeft de laatste drie maanden zo’n zes sekspartners gehad, waarvan één vaste. ‘Het was zomer, zullen we maar zeggen. De vakantie is voorbij, ermoet weer worden gewerkt.’ Alexander heeft gemiddeld één keer per week seks. ‘De helft van die keren is met vaste sekspartners – dat zijn er drie. De andere helft is met nieuwe contacten.’ Een condoom vergeten is dom, maar ook menselijk. Als een vrouw een morning-afterpil kan halen, waarom zou een homo dan geen PrEP gebruiken? Deelnemers van de proef wordt aangeraden om condooms te blijven gebruiken.Maar demiljoenen doden in de laatste dertig jaar bewijzen dat het stimuleren van condoomgebruik alleen niet werkt om hiv tegen te gaan. Studies uit Engeland, Frankrijk en Canada laten daarentegen zien dat de beschikbaarheid van PrEP de kans op nieuwe hiv-besmettingen met 86 procent vermindert. Als PrEP goedkoper wordt – omdat andere fabrikanten met goedkopere varianten op de markt komen – en het middel straks wordt vergoed door de verzekering, zou het zomaar kunnen dat hiv en aids op den duur worden uitgebannen. Amerika is wat dat betreft ons voorland. Daar hebben alle mannen die seks hebben met mannen toegang tot PrEP. ‘In theorie kost het je 1.200 dollar per maand, maar niemand kan dat betalen’, zegt William DeWitt (31), een homoseksuele arts uit New York. Hij werkt bij het Callen-Lorde Community Health Center, dat zorg biedt aan LHBT’s en/of mensen die besmet zijn met hiv. DeWitt schrijft PrEP soms aan wel vijftig nieuwe patiënten permaand voor. ‘Demeesten krijgen dat vergoed via hun verzekering. En anders zijn er fondsen voor risicogroepen waarop wij een beroep kunnen doen.’ Het is interessant om te zien hoe PrEP het seksleven van homo’s in Amerika heeft veranderd, zeggen ook Hollandse vakantiegangers die daar op dates gaan. Waar mannen vroeger op hun Grindrprofiel aangaven dat ze wel of geen hiv hadden, vermelden ze nu of ze wel of geen PrEP gebruiken. Zo ook restauranteigenaar Jesse (39), die een open relatie heeft met zijn partner John (34). Ze gebruiken allebei Truvada en krijgen dat vergoed via hun verzekering. ‘In San Francisco zijn we heel open over seks, meer nog dan in andere grote steden’, zegt Jesse. ‘Alsje hiermet iemand naar bed gaat, is het volstrekt normaal om te vragen of hij PrEP gebruikt.’ Truvada heeft zijn seksleven compleet veranderd. ‘Voor het eerst kan ik zonder zorgen in iemand klaarkomen. Ik had nooit gedacht zoiets te kunnen ervaren. Het is een nieuwe manier van leven.’ Dit is natuurlijk koren op demolen van critici die bang zijn dat homo’s nog losbandiger worden.
Minder condooms
Al blijkt het in de praktijk bestmee te vallenmet die losbandigheid. Truvada werd in Amerika pas driejaar geleden goedgekeurd door de Food and Drug Administration (FDA), dus het onderzoek naar de sociale impact is nog in volle gang. ‘De eerste data laten zien dat Truvada-gebruikers misschien wel minder condooms gebruiken, maar niet per se meer sekspartners hebben dan voorheen’, zegt dokter William DeWitt. Men is ook bang dat anders soa’s zoals chlamydia, gonorroe en syfilisjuist drastisch zullen toenemen, maar daarvoor blijkt geen wetenschappelijke onderbouwing. ‘Ik weet dat ik nog steeds risico loop op andere soa’s’, zegt Jesse uit San Francisco. ‘Maar dat risico was er altijd al. Demogelijkheid om nu onbeschermde anale seks te hebben, weegt voor mij zwaarder dan het risico op andere ziekten.’ De meeste soa’s zijn te genezen, bijvoorbeeld door middel van antibiotica, terwijl hiv – hoewel nietmeer dodelijk – altijd inje bloed blijft zitten. Daarom willen veel mannen het goed behandelbare,maar vooralsnog ongeneesbare virus kostewat het kost uit hun lijf houden.Ook vanwege het stigma dat aan hiv kleeft: vies, gatver, blijf uit mijn buurt. ‘De proef is een stap in de goede richting om hiv beter bespreekbaar te maken’, zegt deelnemer Peter. Hij vindt het jammer dat door PrEP en alle berichtgeving erover hiv weer in een bepaald hoekje wordt gedrukt. ‘Het is weer een homoding geworden.’ Hijmaakt zich sowieso best vaak druk om de beeldvorming rond homo’s. Peter komt uit een conservatief christelijk milieu. ‘Ik ben niet zo van de extremen, van de felle homo-emancipatie. Ik doe liever gewoon normaal. In een samenlevingmoet je rekening houden met elkaar, vind ik.’
Reuzespannend
Alexander en Peter zijn nu een paar weken met de proef bezig, dus ze kunnen nog niet echt zeggen of hun seksueel gedrag is veranderd. Ze hebben pas een paar keer seks gehad en dat was met bekenden. Met één vaste sekspartner heeft Alexander wel bewust een week gewacht, zodat de PrEP goed zijn werk kon doen en een condoom niet nodig was. ‘Dat was wel reuzespannend, voor ons allebei.’ Toch denkt Alexander stiekem nog altijd aan deminieme kans dat hij wel besmet raakt – de angst zit diep. ‘Ik ga nu niet tegen iedereen zeggen:jongens, ik gebruik PrEP, spuit me maar vol!’ De mannen hebben alleen hechte vrienden verteld dat ze PrEP gebruiken. ‘Mijn seksleven gaat niemand wat aan’, zegt Alexander. ‘Dus ik ga het niet van de daken schreeuwen.’ Kennissen die besmet zijnmet hiv, reageren positief: goed datje dit doet.Voor heterovrienden blijft hiv een ongemakkelijk onderwerp, zegt Peter. ‘Eén vriend vroeg zich af waarom ik als gezondeman dagelijks een preventief medicijn slik. Als je hiv krijgt, ben je er vroeg genoeg bij en slik je ook je hele levenmedicijnen.’Maar een gezonde Peter kost de gezondheidszorgminder dan een besmette Peter. Dokter William DeWitt hoopt vanuit New York dat PrEP op den duur voor alle homo’s beschikbaar én betaalbaar wordt. ‘De voordelen wegen veel zwaarder dan de risico’s. Ik ben zelf geboren in 1983. Iedere homo van pak ’m beet 20 jaar en ouder is opgegroeid met de gedachte: als je seks hebt met mannen, krijg je hiv. Er heerst nog steeds zoveel angst rondom seks. Het is goed dat een medicijn als PrEP die spanning wegneemt.’